Verhuis op een moment dat je dementerende moeder nog nieuwe vriendschappen aan kan gaan. Dat is het advies van casemanager en huisarts. Dat gebeurt. Gerrie van Duinkerken – bijnaam Zus – en mijn moeder worden op het zorgerf dikke maatjes. Maar wat als je vriendin dan overlijdt? Of je broer? Maakt dementie het afscheid anders?
Hoe heeft je moeder het overlijden van Zus verwerkt? Een veelgestelde vraag. Marrie en Zus waren onafscheidelijk. Ze kénden elkaar van het dorp, ze vónden elkaar op het zorgerf in Putten. De kiem van hun vriendschap wordt al gelegd als Zus voor haar verhuizing een keer komt kijken op het zorgerf. Mijn moeder pakt haar bij de arm en zegt: ‘Het is hier al leuk, maar as jie hier komt woenen wordt het helemaal iezig leuk.’
Ze zitten de hele dag naast elkaar op de bank, lepelen samen aan een advocaatje met slagroom, lezen samen de krant – zonder dat de tekst doordringt, het samenzijn is genoeg. En elke avond voor het slapen gaan houden ze voor hun huisje even de wankele pas in en wensen ze elkaar een goede nacht met een kus op de wang.
Maar dan krijgt Zus een hersenbloeding en overlijdt. Ze ligt een week opgebaard op haar kamer op het zorgerf. De verzorging gaat een aantal keren met mijn moeder naar Zus om afscheid te nemen. Ze mompelt een paar troostvolle woorden, strijkt Zus over haar witgrijze haar, kust haar koude wang. Van mensen die erbij waren hoor ik dat het ‘hartverscheurend mooi’ was.
Mijn moeder leeft in het moment. Zo’n afscheidsmoment is puur, wezenlijk en echt. Maar: een uur later zit ze weer in de huiskamer en babbelt ze honderduit. Het afscheid van daarnet maakt geen deel meer uit van haar hier en nu. Een geluk bij een ongeluk, haar dementie helpt haar om snel weer haar ‘normale’ leven op te pakken.
Maar: als het afscheid zo snel is gewist, is het dan nog zinvol hier energie in te steken? Loop je niet het risico dat er onnodig onrust ontstaat? Dit vragen we ons af als ome Piet – haar broer – overlijdt. De hele uitvaart bijwonen is geen optie, dat gaat moeder in haar fysieke en mentale toestand niet redden. Wel hebben we de mogelijkheid een particulier momentje te organiseren om vóór de uitvaart afscheid te nemen. In overleg met de verzorging besluiten we dit toch niet te doen.
Daarna is de onrust over, ze zit niet meer rechtop in bed, vraagt niet meer naar haar broer. Ze heeft afscheid kunnen nemen.
De dagen na de uitvaart is ze onrustig. Ze is zichzelf niet, zit rechtop in bed, wil naar haar broer. Verzorger Marinus oppert om de uitvaartdienst met haar te bekijken. Mijn zus doet dat diezelfde middag nog. Moeder volgt de uitvaartdienst op een klein telefoonschermpje. Ondanks haar beperkte zicht, gehoor en concentratievermogen volgt ze de gehele dienst in volle aandacht.
Daarna is de onrust over, ze vraagt niet meer naar haar broer. Ze heeft afscheid kunnen nemen, het af kunnen sluiten. Haar broer heeft een plek gekregen, ergens ver weg in haar hoofd, zoals ook ‘haar Willem’ daar een plek heeft.
Ben Tekstschrijver
Dement zijn en afscheid nemen, wat zijn jouw ervaringen? Of alleen even Marrie feliciteren met haar verjaardag? Allebei leuk. Reageren kan hieronder.
Bijna 1000 lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Van harte gefeliciteerd met de verjaardag van je moeder. Wat bijzonder dat jullie dit weer mogen meemaken. Zeker als we terugdenken aan de momenten díe er afgelopen jaren zijn geweest, waarop we onze zorgen hadden hoe het zou aflopen….
Mooi beschreven heb je het weer, ik zie ze in gedachte weer samen voor het huisje van Zus staan, waar ze elkaar een kus gaven en elkaar welterusten wenste. Dat zijn mooie geluksmomenten.
We hopen nog een poosje van je moeder te mogen genieten. Het is namelijk zo’n iezig lief moedertje.
Een mooie dag met haar❤️.
Wat een prachtig stuk heb je weer geschreven. Speciaal en bijzonder!
Aaawww wat ontroerend weer! En leerzaam en mooi geschreven. En die foto erbij..
Lieve Marrie ♥️ geen mens zo mooi als zij.
Weer een mooi stukje Ben; gefeliciteerd met de verjaardag van je moeder.
Gefeliciteerd, lieve mevrouw De Graaf. Jarenlang zag ik u fietsen, altijd gezellig zwaaiend met een lieve lach, dat maakte mijn dag vrolijk en blij. Veel dank voor al die mooie jaren op de Weldammerlaan.
Geniet van deze dag waarop de zon ook voor u schijnt.
Mooi en herkenbaar verhaal over je moeder. Feliciteer haar van mij!
Dat heb je mooi verwoord Ben.
Ook leuk dat je kan doorklikken naar de foto’s.
Zo zie je maar dat je voor dementerende mensen niet één bepaalde manier van afscheid nemen kan vastleggen. Per persoon en per situatie blijft het altijd zoeken naar de beste weg.
Van harte gefeliciteerd met de 94ste verjaardag van je moeder Marrie.
Dat ze nog zo kan genieten van kleine dingen vind ik heel mooi en bijzonder.
Hele fijne verjaardag samen!
Ik was niet van plan deze blog te lezen, maar ben heel blij dat ik toch ben blijven ‘haken’.
Wat een prachtige ervaringen beschrijf je, Ben! Heel persoonlijk. En een mooi eerbetoon aan je knappe moeder met het leesplankje. Gefeliciteerd saam, maak er een fijne dag van.
Ben, wat vertederend en liefdevol zoals jij alles verwoordt. Een moeder hebben en met haar en door haar delen hoe belangrijk dat is. Goede momenten met elkaar in haar nieuwe levensjaar!
Gefeliciteerd met je moeder Ben.
Bijzonder hoe blijkbaar energie toch gewoon aanwezig is.
Dank je wel voor je verhaal, de wijsheid over afscheid nemen.
We willen zo graag mensen verdriet besparen. Kinderen, ouderen.
Tja wat is dan wijsheid hè.
Er is meer tussen hemel en aarde. Misschien is dat gewoon een wijsheid als een koe.
Fijne verjaardag, geniet van de taart.
Tante Marrie,
Van harte gefeliciteerd met je 94e verjaardag.
Ik denk nog altijd met plezier terug aan de vele keren dat ik aan de Weldammerlaan mocht zijn en de zorg en aandacht die je voor ons had.
Prachtige blog weer. Voor mij echter (nog) niet herkenbaar; bijna geen van de mensen in mijn directe omgeving die mij zijn ontvallen, hadden last van dementie. Hooguit dat het kortetermijngeheugen wat minder werd. Zeker de familie van moeders kant zijn vaak dik in de 90 geworden, zonder enig spoor van dementie.
Zo werd mijn oma, en woonde tot 6 maanden voor haar dood “thuis”. Op haar tachtigste ging ze voor het eerst kamperen: in Noorwegen – in de vrije natuur. Mooie gesprekken ook tot het einde. Toen ze op sterven lag, was Elles zwanger. Voor mijn oma het teken dat de cirkel rond was (ze geloofde in reïncarnatie); ze kon rustig gaan. Ik hoop stiekem dat ik op haar lijk.
Birthday greetings from Canada van Simon en Corinne van de Grootevheen
🎶💐🎶🎂🎶🍾🎶🇨🇦🎶🇾🇪🎶🇨🇦🎶
Van harte gefeliciteerd met jullie moeder en onze Tante Marrie.
Weer een mooi stuk geschreven Ben. Onze zoons zeiden toen ze jong waren: “Tante Marrie zal nooit overlijden, ze mag zo de Hemel in fietsen, want ze is zoooooooo goed voor ons allemaal.”
Dag Marrie,
Gefeliciteerd met je verjaardag. Je kent me niet, maar ik jou wel; er gaan zo veel verhalen over je in het dorp. Je bent al bijna een legende! Ik wens je nog een mooie periode in dit aardse bestaan.
Van harte gefeliciteerd met de verjaardag van je moeder.
Prachtig, ontroerend verhaal. En dan hoor je mensen zeggen dat ouderen ‘dor hout’ zijn. Jouw moeder en jij bewijzen het tegendeel. Dank hiervoor.
Geen woord teveel, Ben. Erg mooi en ontroerend. Dank je wel.
Prachtige blogpost weer Ben.
Moeilijke weging wat je moet doen. Ook mensen met dementie zijn verschillend en reageren verschillend. De een pakt het gebeuren nog op. De ander zal het kwijt zijn. Maar op het zintuigelijke vlak gebeurt veel onderhuids. Jullie hebben blijkbaar zelf ook goed aangevoeld wat wijsheid was.
Rob, je hebt natuurlijk gelijk: de een pakt het nog op, de ander niet. Ter aanvulling mijn theorie: ik heb dementie in een eerder blog wel eens vergeleken met een boekenplank. Het boek van vandaag valt als eerste, het boek van de jeugd blijft als een van de laatste staan. Haar broer is het boek van de jeugd. Blijkbaar stond dat nog, of deels. Mijn moeder bleef een gevoel houden dat er iets niet in orde was met haar broer. Ze werd onrustig.
Bijzonder vind ik dat na het beluisteren van de afscheidsdienst de onrust weg was. Het was goed, ze had het afgesloten.
Les voor ons: denk niet te snel dat iemand met vergevorderde dementie geen moment van afscheid meer nodig heeft, omdat dit ’toch vergeten wordt’, of omdat dit ’toch maar voor onrust zorgt’. Het geen afscheid kunnen nemen, zorgde voor onrust.
Daarna kon ze weer ‘zorgeloos’ verder, want zorgen om wat er gisteren was of wat er morgen komt, heeft ze niet meer.
Prachtig omschreven hoe afscheid nemen kennelijk werkt in het hoofd van iemand met dementie. Bijna wetenschappelijk, het zou een studie waard zijn en velen mogelijk helpen om met dementie en verlies om te gaan.
Mooi dat je zo liefdevol over je moeder kunt schrijven.
Weer een mooi stukje. Nog gefeliciteerd met je moeder!
Hartelijk gefeliciteerd met je moeder. Fijn dat ze er nog is. Ze moet maar een Xtra advocaatje nemen vandaag!
Gefeliciteerd met je moeder Ben. Het is toch machtig mooi dat je nog steeds een blog aan haar kunt opdragen.
Van harte gefeliciteerd Ben.
Een bijzondere verjaardag voor een bijzondere vrouw in een bijzondere levensfase, niet?
Mooi dat ze een zoon heeft die zo goed over haar kan schrijven.
Gefeliciteerd met je moeder. En wat herken ik veel uit je verhaal. Maar geloof me, jullie hebben hier goed aan gedaan om haar op deze wijze nog afscheid te laten nemen.
Mooi verwoord. Hier kunnen we allemaal van leren. Net nog een aantal andere blogs gelezen naar aanleiding van jouw welkomstmail. Zeer lezenswaardig!
Wat een indrukwekkend verhaal over je moeder. Chapeau.
Zo mooi Ben!
Hoi Ben, wat een geweldig artikel over je moeder en wat een schitterende foto van haar. Nog van harte gefeliciteerd!
Gefeliciteerd. Ik denk terug aan de periode dat ik haar heb leren kennen op het zorgerf in Nijkerk. Bijzonder dat ze deze leeftijd heeft mogen bereiken. Fijne dag.
Wat heb je dat weer mooi verwoord, Ben! Ik vind het ontroerend en indrukwekkend hoe ze, ondanks haar dementie, zo bezig was met het overlijden van mijn vader, haar broer. Het blijft een bijzondere vrouw, jouw moeder en onze tante Marrie! Hartelijk gefeliciteerd met haar 94e verjaardag!
Ook van mij van harte gefeliciteerd met je moeder! Ik hoop dat jullie nog vele pannenkoeken samen kunnen eten!
Lieve (buurvrouw)Marie
Van harte gefeliciteerd met uw verjaardag. Natuurlijk ook de rest van de familie proficiat met deze bijzondere dag.
Als ik haar zo zie en hoor, komen er weer fijne herinneringen naar boven.
Bedankt weer voor je mooie schrijven Ben
Wat mooi geschreven, Ben. Ik ken je moeder niet, alleen uit jouw columns, maar ik herken het fragiele, het kwetsbare, maar ook de kracht van oude moedertjes. Die van mij is 90 geworden, toen was het op. Ik had haar nog wel wat jaartjes gegund.
Nog van harte gefeliciteerd met je moeders verjaardag.
mooi man !
he Ben,
Bedankt voor weer een mooi stukje. Wij hebben te maken met de dementie van mijn schoonmoeder en je krijgt inderdaad met dit soort vragen te maken. Elke week haal ik haar op en breng haar naar de kapper, waarna ze gezellig bij ons komt eten. Ze geniet hier zichtbaar van en we blijven het doen, ondanks dat het slopend is om elke paar minuten hetzelfde verhaal en dezelfde vragen te horen en ondanks dat ze het al niet meer weet als haar kamerdeur achter haar dichtslaat. Op het moment geniet ze en daar doen we het voor.
Jij snapt hoe het werkt: het gaat om de genietmomentjes van je schoonmoeder. En inderdaad, het kan slopend zijn. Het is denk ik goed het ook zelf met een bepaalde lichtheid te benaderen. In ieder geval: jullie zijn goede mantelzorgers, jullie schoonmoeder mag blij met jullie zijn. Als is ze dat vergeten als ze de kamerdeur achter haar dichtslaat.
Van harte gefeliciteerd met je moedertje, Ben!
Toen ik nog maatschappelijk werker was ging ons team een keer op werkbezoek bij Oranje Nassau Oord, in Bennekom, meen ik, of Heelsum. Waar dementerenden hun laatste jaren doorbrachten. De directeur ontving ons en hield een heel verhaal. Het enige wat ik van dat verhaal heb onthouden zijn de volgende woorden: “Denk niet dat je alle mensen met Alzheimer over één kam kunt scheren. Ieder ontwikkelt zijn of haar ‘eigen’, unieke Alzheimer. Toen vond ik dat een beetje een open deur maar nu ik in mijn naaste omgeving (een goede vriend en een geliefde buurman) zie lijden (heb zien lijden) aan deze ziekte, besef ik hoe waar dat is. Van diep depressief, zeer agressief en achterdochtig (complotdenken!) tot zeer vrolijk, onbekommerd en (kinderlijk) lief. Van angstig en geremd tot zeer ongeremd (vnl. seksueel) en zonder gêne.
Het is heel complex. Je kunt in je leven vóór Alzheimer van alles zijn, qua karakter, maar hoe je je zult gedragen als je het eenmaal hebt is niet te voorspellen. Soms worden je goede eigenschappen a.h.w. uitvergroot, soms je lelijke. Soms ga je je totaal ander gedragen dan je was. Het is een mysterie. Is het afhankelijk van de mate waarin je altijd een rol hebt gespeeld in je leven. Van of en in welke mate je jezelf hebt toegestaan jezelf te zijn (wie is dat trouwens, dat zelf?). Kan het zijn dat je ‘onderbewuste’ (jaja, good old Freud) zich nu manifesteert? Ik weet het niet en misschien is het wel helemaal niet zo belangrijk, zeker niet in het licht van hoe jouw moeder nog kwaliteit van leven heeft. En waar je van kunt genieten!
De mens lijdt het meest aan het lijden dat hij vreest, luidt een waar woord. Reden waarom mensen soms hun leven voltooid achten zonder en vóórdat ze aan Alzheimer hoeven lijden. Maar hoort het niet bij het leven, doet het daar afbreuk aan of maakt het er wel degelijk deel van uit.
Jouw moeder ondergaat haar lot opgewekt en wellicht is dat de beste manier om te aanvaarden wat het leven aan je uitdeelt.
Food fot thought!
Je hebt gelijk: de medaille kan verschillende kanten op vallen. Een collega vertelde ooit over zijn vader. Leed ook aan dementie. De periode dat hij zelf in de gaten had dat het achteruit ging met zijn geheugen, waren zwaar. Toen hij daar doorheen was, was hij ‘een blije demente’: elke keer als hij een jenevertje dronk, ervaarde hij dat als de eerste in zijn leven’ En zo genoot hij er ook van.
Zo is het met mijn moeder nu ook.
En woorden als ‘lot ondergaan’ en ‘aanvaarden wat het leven aan je uitdeelt’, gelden eigenlijk niet meer. Die reflectie bemerk ik niet meer bij mijn moeder. Ze leeft alleen in het moment van nu. Dat heeft voordelen.
Hoi Ben,
Indrukwekkende blog. Het is inderdaad een grote vraag en lijkt me iedere keer een moeilijke afweging. Maar de reactie van je moeder op het zien van de uitvaart van haar broer zegt genoeg. Ik heb je verhaal gedeeld op mijn FB pagina, deze mag gelezen worden!
Groet, Mariska
Dankjewel voor het delen. Ik hoop dat de lezers van mijn blog ook op je naam boven de reactie doorklikken en een kijkje nemen op jouw website Mariska Schrijft. Die mag ook gelezen worden.