Onze bubbel is klein, kleiner, kleinst, tot we er alleen zelf nog maar in passen, zegt schrijfster Bibi Dumon Tak. Overal staan mensen tegenover elkaar hun gelijk uit te schreeuwen. Een haas schieten is moord, roept Bibi. Is natuurbeheer, vindt de jager. Heeft een gesprek nog zin als je elkaars taal niet meer spreekt?
Bij toeval hoorde ik enkele fragmenten van de Preek van de Leek van Bibi Dumon Tak in de Meerpadkerk in Amsterdam-Noord. Ik ken dit initiatief als het ‘Verhaal uit de Zaal’. Tijdens de dienst werd gecollecteerd voor de Stichting Stadsduivenhulp. Niet voor niets: de bekende kinderboekenschrijfster houdt van dieren. Ze had schildpadden, vissen, paarden, een poes, een pony en een teckel. Op haar elfde schreef ze al een vogelboek. Ze wilde dierenarts worden of ornitholoog. Later werd ze vrijwilliger op de dierenambulance en lijstduwer van de Partij voor de Dieren.
Vorig jaar las ik haar boek De dag dat ik mijn naam veranderde. Ze vertelt daarin over de vechtscheiding van haar doodzieke zus. Met afgrijzen lees je hoe de ex van haar zus de kinderen tot in het extreme bij Bibi en haar familie weghoudt. Praten heeft geen zin. Op de begrafenis van haar vader ziet ze de kinderen voor het laatst. De ex laat de kinderen binnenkomen als de dienst al begonnen is. De schrijfster weet dat ze er zijn, maar kan ze niet zien. Pas als ze gaat speechen, kan ze de kinderen in de ogen kijken. Als lezer word je woedend op die ex, ook Bibi schrijft de razernij van zich af. Toch probeert ze in het boek ook te begrijpen wat de man bezielt.
In 2023 zag ik Bibi Dumon Tak in Zomergasten. In dit tv-gesprek en in haar Preek van de Leek vertelt ze een verhaal over jagers. Op een dag gaat ze vroeg de deur uit om te wandelen. Het is een paradijselijke ochtend. Vanuit het Oosten vliegt in een Vredes-V een vlucht ganzen over haar heen.
Terwijl ze in vervoering luistert naar het gegak van de ganzen, klinken schoten vanuit het riet. De Vredes-V stuift uiteen, stort gedeeltelijk neer. Kapotgeknald. Ze ziet een groepje mannen met geweren uit hun schuilplaats tevoorschijn komen om de gewonde nog levende dieren definitief over de kling te jagen. De mannen smijten de ganzen achteloos aan hun poten op een hoop.
Vol ontzetting roept ze de mannen alle slechts toe wat ze op dat moment kan bedenken. De mannen zijn niet ontvankelijk voor haar gelijk. Hebben hun eigen gelijk. Later beseft ze dat dit niet de manier is om verder te komen. Ze leert zichzelf aan tot tien te tellen en ‘deze brengers van de dood netjes aan de kant van de weg op te wachten om in gesprek te gaan’.
In gesprek gaan met mensen die leven in een andere werkelijkheid, is razend moeilijk. Voor Bibi is dit de jager. Voor een ander is dit misschien een ongelovige, godsdienstfanaat, iemand die woke is of de rechtsstaat ondermijnt. Of iemand uit de regenboogcommunity, met een andere huidskleur, links, rechts, klimaatactivist, Trump-adept, Poetin-versteher. Kortom, genoeg anderen die anders zijn.
Dan realiseert Bibi zich dat er tijdens hun gesprek niet meer is geschoten. Dat de geweren even stil zijn geweest.
In een ‘schotschrift’ tegen de jacht – titel: In een groen knollenland – beschrijft ze een gesprek met een jager die net een paar hazen heeft geschoten.
‘Waarom jaagt u?’
‘Het is mijn hobby.’
‘Maar waarom is het uw hobby?’
‘Ik kan wel zien dat u het niet begrijpt.’
‘Nee, maar als u het uitlegt kan ik het misschien wel begrijpen.’
‘Weet u wat, ik zal er straks expres een voor u missen.’
Zo kabbelt het gesprek nog even voort. Dan realiseert Bibi zich dat er tijdens hun gesprek niet meer is geschoten. Dat de geweren even stil zijn geweest. Dat er een moment vrede heerste, omdat twee mensen probeerden elkaars taal te begrijpen.
Zo zij het, denk ik. Amen, zegt Bibi.
Ben Tekstschrijver
De wereld is in verwarring, zoals in het bijbelse verhaal van de Toren van Babel. Polarisatie snijdt als een mes door de maatschappij. Is een gesprek nog zinvol als je elkaars taal niet meer spreekt? Reacties weer van harte welkom.
Bijna 1000 vaste lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Mooi verhaal, Ben. Althans, mooi verwoord. Ik kom maar tot één conclusie: we spreken elkaars taal steeds minder helaas, maar ook steeds meer mensen gebruiken hun oren alleen om te horen. Terwijl die oren een dubbelfunctie hebben: namelijk óók luisteren.
Als je je oren alleen gebruikt om te horen en niet om te luisteren, dan ontstaan er lekkages: dan gaan woorden het ene oor in en het andere oor uit. 😉
Boeiend thema in de zoveelste fijne blog. Ik vat je vraag ruim op: is communicatie zinvol als je elkaars taal niet spreekt?
Ik geloof dat een gesprek altijd zinvol blijft, mits er een intentie is om te begrijpen en niet alleen om te overtuigen. Het begint bij luisteren—echt luisteren, zonder meteen in de tegenaanval te gaan. Het vraagt ook om een gedeeld referentiekader. Als feiten niet meer gedeeld worden, wordt alles een machtsstrijd.
Een filosoof die hier mooi op aansluit is Ludwig Wittgenstein. Hij stelde dat taal niet alleen woorden zijn, maar een hele manier van doen (language games). Als je elkaars taal niet meer spreekt, speel je gewoon een ander spel: met gebaren, blikken en soms zelfs rare geluiden.
Denk aan twee mensen die geen woord van elkaars taal verstaan, maar met veel enthousiasme, handgebaren en misschien een paar getekende poppetjes op een servetje toch een gesprek voeren. Dat is ook communicatie. Wittgenstein zou zeggen: taal is niet alleen wat je zegt, maar hoe je samen betekenis creëert – en dat kan op duizend manieren.
Misschien moeten we, in een tijd waarin we elkaar steeds minder lijken te begrijpen, juist minder nadruk leggen op de woorden zelf, en meer op de manier waarop we werkelijk verbinding kunnen maken.
Voor op een tegeltje:
Als feiten niet meer gedeeld worden, is alles een machtstrijd.
Misschien moeten we minder de nadruk leggen op de woorden zelf en meer op manieren om echt verbinding te kunnen maken.
Dank.
Je verhaal, en misschien wel de wereldgeschiedenis, leert dat de zaken pas echt uit de hand kunnen lopen als je elkaars taal niet meer spreekt en daarom het gesprek niet meer aangaat of durft aan te gaan.
Toon lef, trotseer ongemak, afschuw desnoods, maar blijf in gesprek. Laat jezelf kennen, probeer de ander te leren kennen.
Zo kun je ook uitvogelen waarom je elkaars taal vroeger misschien nog wel sprak, nu niet meer spreekt of bijna niet meer spreekt. Al worstelend kan het dan misschien zomaar gebeuren dat je elkaars taal toch weer een klein beetje spreekt.
Het is volgens mij een misverstand dat ‘een andere taal willen begrijpen’ betekent dat je er begrip voor kunt opbrengen, laat staan dat je hem zelf gaat spreken. Dat is helemaal niet nodig om toch een gesprek te kunnen voeren.
Voor op een tegeltje:
Toon lef, trotseer ongemak, afschuw desnoods, maar blijf in gesprek.
Andermans taal willen begrijpen betekent niet dat je vol begrip die taal zelf gaat spreken. Dat is helemaal niet nodig om toch een gesprek te kunnen voeren.
Dank.
Fraai hoe je toch telkens weer een snaar weet te treffen.
👌
ja jij weet wel Ben, dat ik tegenwoordig in het grootste Moslimland van de wereld woon! Dus niet alleen een ‘Taalbarriëre’ heb te overwinnen, maar ook nog een Cultuurbarriëre! Want als gevolg van die jarenlange kolonisatie is deze aardige bevolking eigenlijk wel gewend aan de Religieuze ‘Dictatuur’ van dagelijks vijf keer de haast oorverdovend oproep in het Arabisch n.b. tot gebed te accepteren. Als vrijgevochten Hollander heb ik daar best wel moeite mee. Maar inmiddels leer ik die moeite daar te laten! Want net als die taal ben ik aan het leren dat te begrijpen, omdat ik anders mijzelf blijk uit te sluiten en mij dan wel erg eenzaam voel. Dus ik kan wel op mijn eigen eiland blijven zitten, maar om er hier ook bij te horen, wordt het blijkbaar erg geaccepteerd, als jij hun taal – en dus ook Cultuur! – waardeert. Zo zegt men hier niet gauw, dat ze het met jou niet eens zijn. Maar geven een antwoord, waar je – heel positief! – uit kunt opmaken, hoe je ‘daar’ ook naar kan kijken! Fantastisch toch! Zij verontschuldigen zich zelfs, dat zij jouw (Engelse) taal niet spreken. Of, dat ouwe tandeloze vrouwtje, die dan maar mijn beide handen tussen die van haar plaatste en vroom begon te bidden! Dat vrouwtje zou je toch zo omhelzen?!? Maar dát is echt verboden hier!
Ik heb er alle vertrouwen in dat je én de taalbarrière én de cultuurbarrière slecht. Maar daar hoort inderdaad ook bij dat je daar geen tandeloze oude vrouwen omhelst. 😉
Als je elkaars taal niet meer spreekt. Kijk naar de foto van de vogels, ze vliegen naast elkaar en geen een is de leider maar twee. Dit jaar tachtig jaar leven in vrijheid Tachtig jaar waarin we steeds minder voor de ander overhebben. Terwijl tijdens de oorlogsperiode onze voorouders nog spontaan mensen aan eten en onderdak hielpen, lijkt het nu alleen maar op steeds meer haat jegens mensen die op zoek zijn naar een leven in vrijheid. Wij hebben steeds minder over voor elkaar. We leven niet naast elkaar maar tegenover elkaar, waarbij vergeten wordt hoe wij elkaar ook nodig kunnen hebben.
Voor op een tegeltje:
We leven niet naast elkaar maar tegenover elkaar, waarbij we vergeten dat we elkaar nodig hebben.
Dank.
Mooie blog en ook fijne reacties.
Het verschil tussen horen en luisteren lijkt steeds groter te worden, maar volgens mij is dat van alle tijden. Het grote verschil met vroeger, zeg de jaren ’80, is dat nu iedereen zijn/haar/hen stem kan laten horen. Er staan ons gigantisch veel meer kanalen ter beschikking.
Indertijd had jij nooit zo’n mooi breed gedeeld platform kunnen hebben, Ben. Dan was je afhankelijk van de redactie van de krant naar wie je jouw brief stuurde, of van de verslaggever die jou aan het woord liet tijdens een demonstratie.
Actief luisteren betekent dat je je jezelf openstelt voor degene met wie je in gesprek bent en moeite doet om te zorgen dat er sprake is van een dialoog. En dat laatste is wat er veelal ontbreekt. Sociale media vormen eenrichtingsverkeer, men zendt een boodschap uit zonder te weten of er naar geluisterd wordt. Men is al tevreden als ze ‘gehoord’ worden via een duim omhoog.
Influencers zijn niet anders dan luisteraars-naar-binnen-slepers. Politici denken dat ze populairder worden naarmate ze meer volgers of partijleden binnenharken.
Maar het zijn asociale media geworden. Simpelweg omdat iedereen gehoord wil worden. Je creëert geen luisteraars maar toehoorders. Toehoorders die hun eigen mening gaan verkondigen zodra jij ze de rug toekeert.
Terugveranderen kan niet, vergelijken met vroeger stemt triest. Het enige dat we kunnen doen is moedig voorwaarts blijven gaan en op meer, veel meer op dialoog-bieders als Ben hopen.
Voor op een tegeltje:
Op social media zijn mensen al tevreden als als ze ‘gehoord’ worden via een duim omhoog.
Dank.
Alweer een boeiend en actueel onderwerp, Ben. Het zet in deze gepolariseerde tijd weer aan tot denken. Ik sprak in mijn vorige reactie over de idioot in het Witte Huis en naar mijn overtuiging wordt dit elke dag weer bevestigd. Maar kennelijk was daar iemand toch door geraakt. Wat is wijsheid? De waarheid verbloemen om anderen niet te kwetsen, of je mening niet onder stoelen of banken steken ter wille van de goede sfeer. Een dilemma.
Als gids in Huis Doorn geef ik in hoofdzaak Duitstalige rondleidingen. Intussen probeer ik op subtiele wijze de Duitse bezoekers te polsen over hun politieke gezindheid. Dat is in het Huis van de omstreden Duitse keizer niet zo’n ingewikkelde manoeuvre. Nu zijn onze bezoekers over het algemeen historisch en cultureel geïnteresseerde gasten. Dat is dus wel een min of meer geselecteerd publiek, dat bijna altijd het rechtsextremisme afwijst. Hoogst zelden zitten er toch wel eens een paar uitgesproken AfD-stemmers tussen. Dan hangt er in het gezelschap al snel een conflict in de lucht, waarbij van luisteren naar elkaar geen sprake meer is. Dan heb ik al mijn tact nodig om de goede sfeer te bewaren en het onderwerp van de huidige politiek naar de geschiedenis af te leiden. Dat lukt eigenlijk altijd wel, want de historie van Huis Doorn is werkelijk erg boeiend. Maar voor mij toch een les om de zaak niet op de spits te drijven. En die les heb ik soms hard nodig.
Voor op een tegeltje:
Wat is wijsheid? De waarheid verbloemen om anderen niet te kwetsen of je mening niet onder stoelen of banken steken en de goede sfeer daarmee op het spel zetten?
Dank.
Mooi! Ik ben fan van Bibi en luister graag naar haar columns in Vroege Vogels, op zondagochtend.
Pareltjes zijn het.
Als niemand luistert naar niemand
vallen er doden in plaats van woorden.
(Jana Beranová)
Zowel van Bibi als van Jana heb ik les gehad. Schrijvers en dichters smeden woorden tot vrede.
Jantine, ook jij komt met deze compacte reactie met twee uitspraken die zo op een tegeltje kunnen:
1) Als niemand luistert naar niemand, vallen er doden in plaats van woorden.
2) Schrijvers en dichters smeden woorden tot vrede.
Ik vind ze allebei mooi. Moeilijk kiezen welk tegeltje bij mij aan de wand komt te hangen 😉
Mooi blog, Ben, zeker voor een dierenliefhebber als ik met mijn twee katten, een boxerreu, drie ponies, twee koeien en een zojuist gearriveerde ooievaar!
Ook in het mooie Drenthe zijn jagers actief, vooral de reeën moeten het ontgelden. Boos worden helpt inderdaad niet, appelleren op gezond verstand is vruchteloos en eens een westerling, altijd een westerling. Voeg daar de buurtbarbecue aan toe met een sterk riekend en van het vet druipend varken aan het spit en het plaatje is compleet. Het wonderlijke is: er en zijn altijd wel een paar vegaburgers speciaal voor ons ingekocht – men is de beroerdste niet – maar de ironie wil dat die meestal al opgesoupeerd zijn als wij onze opwachting maken. Na tig biertjes wordt onderscheid maken lastiger…en ja, wat was die vegaschijf lekker!
Ik realiseer me dat ik meesmuil en dan liggen minachting en (onderdrukte) boosheid (toch wel ja) op de loer. Toch hou ik van de Drenten. Ze kunnen bot zijn maar zijn ook goudeerlijk. Met een hoop poeha moet je niet bij ze aankomen, ze gaan voor je door het vuur en onder hun stoere praat en uiterlijk schuilen vaak minderwaardigheidsgevoelens. Vaak verafschuw ik ze, meestal hou ik van ze. Ach, dat heb je met het gros van de mensen, toch?!
Mooie reactie Annelies,
Meesmuilen. Lang geleden dat ik dit woord tegenkwam. Prachtig woord eigenlijk. Ik heb de herkomst even opgezocht. Er bestaan twee theorieën. De ene ziet er een samenstelling in van mee en smuilen, een oud woord voor ‘glimlachen’, dat verwant is met het Engelse smile. De andere theorie gaat uit van een oud werkwoord mezen, dat ‘grijnzen’ zou betekenen, en muil in de betekenis ‘mond, bek’.
Hoe dan ook: mooi dat je het woord meesmuilen weer eens van stal hebt gehaald.
Mooie blog Ben! Ook mooie reacties!
Al lezend luister ik er naar. Elk gesprek is zinvol, ook zonder resultaat.
Op naar de volgend blog!!!
Ik zet deze op een tegeltje:
Elk gesprek is zinvol, ook zonder resultaat.
Het doet me denken aan een inspiratiegedicht van Vaclav Havel over hoop. Hier het laatste deel van dit gedicht:
Hoop
is ergens voor werken
omdat het goed is
niet omdat het kans van slagen heeft.
Hoop is niet hetzelfde als optimisme;
evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen.
Het is de zekerheid
dat iets zinvol is
onafhankelijk van de afloop
onafhankelijk van het resultaat.
Mooi geschreven Ben!
Echt met elkaar praten vereist echt naar elkaar luisteren, zonder oordeel. In mijn boek – door jou perfect geredigeerd 😉 – heb ik het volgende gedicht toegevoegd. Graag deel ik deze, met betrekking op het thema elkaars taal spreken/begrijpen. En vooral luisteren:
Luisteren
Als ik je vraag naar mij te luisteren
En jij begint mij adviezen te geven
Dan doe je niet wat ik je vraag
Als ik je vraag naar mij te luisteren
En jij begint mij te vertellen waarom
Ik iets niet zo moet voelen als ik het voel
Dan neem je mijn gevoelens niet serieus
Als ik je vraag naar mij te luisteren
En jij denkt dat je iets moet doen om mijn
problemen op te lossen,
Dan laat je mij in de steek,
Hoe vreemd dat ook mag lijken.
Dus alsjeblieft, luister alleen maar naar
me en probeer me te begrijpen
En als je wilt praten, wacht dan even en ik beloof je
dat ik op mijn beurt naar jou zal luisteren.
Leo Buscaglia
Saskia,
Een prachtig gedicht. Zo mooi, dat ik alle lezers van dit blog aanraad om goed naar dit gedicht te luisteren. 😉
Wat een mooi artikel Ben! Tja hetzelfde denken is niet realistisch, dat blijkt. Dat is de schoonheid van de mens, we zijn uniek en kleurrijk, alles en iedereen heeft zijn functie. Het belangrijkste is denk ik toch respect hebben voor elkaars verschil van inzicht. Hoe lastig soms ook. Wanneer we vaker bewust zijn van alles wat we niet weten word het (denk ik) makkelijker om je uitroeptekens in vraagtekens te veranderen.
Fijn zonnig weekend ☀️
Hartelijke groet Isabella
Dit wordt een heel mooi tegeltje:
Wanneer we ons bewust zijn van de dingen die we niet weten, veranderen uitroeptekens in vraagtekens.
Dank Isabella.