Een moment stil tijdens een kerkdienst, twee minuten stil op 4 mei, uren tot dagen in retraite in een klooster: stilte kan heilzaam werken. Maar: de ene stilte is de andere niet. Hoe beschrijf je stilte?
Stilte is iets anders dan het ontbreken van geluid. In stilte gaan je gedachten meanderen, kun je luisteren naar de stem in jezelf. De Japanse schrijver Haruki Murakami zegt: ‘Stilte, zo ontdekte ik, is iets wat je daadwerkelijk kunt horen.’
Maar hoe beschrijf je dat dan, die ‘sound of silence’, hoe vang je dat in woorden?
Ik kreeg een tekst onder ogen van natuurliefhebber en fotograaf Arjen Gerritsma. Hij vertelt over zijn jeugd op de boerderij. Ik citeer: bij het krieken van de dag het weiland in om de koeien te melken. Dan wachten met het starten van de melkmachine om de fluitende stilte niet te verstoren.
Fluitende stilte.
Prachtig. Juist omdat het in die vroege ochtend nog zo stil is, hoor je de vogels fluiten. Het gezang van de weidevogels versterkt de stilte.
Ik had eenzelfde ervaring, niet met weidevogels, maar bij IJsselmeervogels. Jaren geleden stond ik op een afgeladen tribune bij de Spakenburgse derby. In een kakafonie van rood-blauw lawaai vroeg de speaker voor de aftrap om een minuut stilte – een paar dagen daarvoor was clubicoon en dorpsbekende Evert (Tip) de Graaf overleden. Hoe fel de tegenstellingen tussen Rood en Blauw ook zijn: het was muisstil. Ik hoorde alleen het geluid van de rollende reclameborden langs het veld. Normaal gesproken wordt dit rollen overstemd door fanatiek gebulder en gezang. Juist dat geluid van die reclameborden maakte de stilte intens. Net als die fluitende vogels dat deden op die vroege ochtend in dat weiland.
We kunnen een Dag van de Stilte organiseren, de stilte zoeken in mediteren, in de natuur of in een klooster. Maar hoe geef je hier woorden aan? Stilte beschrijven is vooral de stilte ‘ervaren’ en dat in woorden gieten. Judith Herzberg doet dat in haar gedicht Ziekenbezoek:
Mijn vader had een uur zitten
zwijgen bij mijn bed.
Toen hij zijn hoed had opgezet
zei ik, nou, dit gesprek
is makkelijk te resumeren.
Nee, zei hij, nee toch niet,
je moet het maar eens proberen.
Stel, ik doe mijn iPhone-oortjes in en schakel de ‘noise cancelling’ in. Omgevingsgeluid wordt dan weggefilterd. Hoe klinkt dan de stilte?
Maar: hoe vind je woorden voor stilte als die stilte er nooit echt is? Stel, ik doe mijn iPhone-oortjes in en schakel de ‘noise cancelling’ in. Omgevingsgeluid wordt dan weggefilterd. Hoe klinkt dan de stilte? Dan hoor ik in mijn linkeroor een lichte ruis met heel in de verte een hoog fluitend toontje. Je zou het met een beetje fantasie een ‘fluitende stilte’ kunnen noemen. Als ik er niet aan denk, hoor ik het niet. Als ik me op de stilte concentreer, hoor ik het wel. Ik ben een van de miljoen Nederlanders die tinnitus heeft. Gelukkig in een lichte vorm, maar toch. Dat gaat niet meer over. Zuivere stilte zou voor mij betekenen: ‘doodse’ stilte. Probeer daar maar eens woorden voor te vinden. Nee, dan maar liever door met wat ruis op de lijn.
Ben Tekstschrijver
Heb jij ooit een stiltemoment meegemaakt dat indruk op je maakte? Kun je dat beschrijven? Ik ben benieuwd hoe jij jouw stiltemoment woorden geeft. Je kunt hieronder reageren.
Bijna 1000 vaste lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Mooi, Ben!
Ja, stilte… Die heb ik ervaren tijdens een retraite. De vogels floten, de honden blaften, af en toe kraaide een haan. Maar door alleen maar te zitten en te zijn, en alle geluid van buiten binnen te laten komen, kwam er stilte in mezelf.
Dat is pas echt stilte, als je je hoofd kunt laten stoppen met al dat razende denken. Nog een hele kunst trouwens.
Fijne, gezellige dagen, met momenten van stilte!
De stilte die ik beschrijf op de voetbaltribune in Spakenburg is van een andere orde. Dat is woorden geven aan de stilte door juist de geluiden te benoemen die je anders niet hoort. Jij laat de stilte in jezelf komen. Daar was het moment op die tribune te kort voor, die stilte duurde een minuut…😉. Die stilte waar jij het over hebt, daar moet je ‘echt voor gaan zitten’…
Ik hoop dat we in 2024 wat meer stil zijn en minder ‘razend denken’.
Ja Ben ‘Stilte’! Dan herinner ik jou in óns RKZ, waar jij wel eens jezelf terugtrok en ‘dromerig’ op je gitaar zat te spelen voor de nodige ontspanning alvorens ons weer met alle aandacht over onze patiënten te ontfermen.
Ik zit nu tot eind januari of februari bij Gijs op Java! Maar ik wil zeker je boek dan gaan kopen☝️. Heb goede en inspirerende feestdagen en hopelijk een veel Goeds belovend Nieuw Jaar❣️.
Er zijn meerdere soorten stiltes. Een pijnlijke stilte is uiteraard niet zo prettig; een oase van stilte in de natuur daarentegen kan zelfs weldadig overkomen. Maar de stilte die ik zelf heel prettig vind, is de stilte die ontstaat nadat ik via de afstandsbediening van de tv het geluid van de reclames persoonlijk de nek heb omgedraaid.
Haha, ik heb ook het idee dat het geluid van de reclame net effe wat harder is dan de rest. Of verbeeld ik me dat? Ik zet ‘m dan vaak wat zachter, jij draait dat geluid liever helemaal de nek om.
Goeie tip.
Mijn plaaggeest is misofonie, ik kan niet tegen bepaalde geluiden, in m’n omgeving.. eten van chips.. tikkende theelepel in een theekop, etc. Het is voor mij onverdraaglijk en blijkt ook nog erfelijk, mijn kleindochter heeft ‘t ook. Inmiddels kan ik me hier redelijk tegen wapenen, al is het niet makkelijk, want mijn omgeving lacht het vaak weg. Vooral m’n kleindochter lijdt daar wel onder.
Bij de pak’m beet 200 live-optredens die ik per jaar zie, sta ik altijd vooraan, dicht bij de boxen. Gepraat om me heen verdraag ik moeilijk: kijk wie zoekt dat weer een andere plek. Oordoppen heb ik nooit in en hoofdpijn verdwijnt als sneeuw voor de zon als ik mijn oor tegen een box leg. Bizar toch?
Gek op stilte, en geluid
Bizar inderdaad: gek op stilte én geluid.
Ik hoop dat deze post helpt om meer begrip te kweken voor misofonie. Al is het maar voor je kleindochter.
Er is, heden ten dage, een schrijnend tekort aan stilte……
Mooie blog/verhaal Ben. Mooie situaties beschreven. Zoals je ook zegt lastig te omschrijven, want de pure definitie, geen geluid bestaat niet inderdaad. Het is mooi om te zien hoe je mensen tot reageren aanzet en mij zelfs tot nadenken hierover. Het jaar wat luchtig afsluiten is dus mislukt. Thnx!
Stilte is voor mij een situatie/moment waarbij geen achtergrondgeluiden worden ervaren. De sereniteit van dat moment. Een moment van geen tinnitus of verkeersgeruis of tv of … of… Dat maakt voor mij dat je overal de stilte kan ervaren en dat die er ook is.
‘Levende’ stilte kwam voor het dichtst bij de definitie, dus ‘doodse’ stilte in de Andes. Sillustani. Op deze plaats werden overledene bijgezet in torens. We gingen er voor dag en dauw heen en waren de eerste levende mensen die dag daar. Het was windstil, geen enkele vogel, geen vliegtuig.
Dus alleen je eigen gesnuif en tikkend hart.
Voor mij is stilte in woorden lastig te bevatten, wat je zegt. Stilte in muziek is kracht maar dat kan alleen als ook de tegenpool er is: ‘lawaai’. Dat is echter een kwestie van frequentie en niet van woorden.
Rest mij nog om het jou/jullie te wensen, maar ik heb geen flauw idee hoe je het verwoord, een Gelukkig Nieuwjaar!
Stilte is niets anders horen dan je eigen gesnuif en je eigen tikkende hart. 👌
En inderdaad: stilte is lastig in woorden te vatten. De vraag is zelfs of we dat moeten willen. Ik citeer in dit verband Karel Jonckheere: Woorden mogen alleen dienen om de stilte te verbeteren.
Jaren geleden huurden Ineke en ik een half vervallen boerderijtje, hoog op een berghelling in de Ardesch. Het lag in een volstrekte eenzaamheid en slechts bereikbaar via een keienveld en een karrespoor. Het uitzicht was adembenemend en in de verste verte geen enkele bewoning. Daar heerste een weldadige stilte, waar ook ik geen woorden voor kan vinden. Af en toe passeerde een herder met hond en een kudde schapen. En dagelijks keken we neer op drie cirkelende adelaars en hun schrille roep was zo ongeveer het enige wat de stilte doorbrak. Hoewel het ’s nachts wel wat unheimisch was, hebben we daar een paar heerlijke weken doorgebracht. Ik begrijp ook wel, dat je zo’n situatie niet voor altijd zou wensen, maar als escape uit het drukke bestaan werkte zo’n vakantie buitengewoon heilzaam.
En wat de opdringerige, irritante, infantiele en schreeuwerige tv-reclames betreft, die zap ik altijd onmiddellijk weg. Dat valt niet mee, want je wordt ermee overspoeld. Je reinste terreur!
Ook hier markeert de schrille roep van de adelaar de stilte. Oftewel: de stilte van de natuur heeft vele geluiden (Adriaan Roland Holst).
Mooi onderwerp, de stilte. Het speelt een belangrijke rol in mijn leven. Wonend aan een kruispunt van snelwegen was ik oprecht ontroerd door het gebrek aan autolawaai toen er tijdens de corona periode een avondklok was. Die stilte zal ik niet snel vergeten. Het opende een denken over hoe het zou zijn als auto’s helemaal stil zouden zijn. Ik heb ooit een prachtige ervaring gehad in het Annapurna gebergte in Nepal. Daar was de stilte bijna vast te pakken, voelbaar, tastbaar. Alsof je gehuld bent in een stiltedeken.
Maar daarnaast kan ik enorm genieten van het rumoer en de dynamiek van de stad. Ik kan niet zonder beide.
En nog bedankt dat je in een eerdere reactie enkele jaren geleden onder mijn blog refereerde aan het gedicht van Judith Herzberg. Dat blog ging ook over stilte: https://www.bentekstschrijver.nl/stilte-van-de-dag.
Dit gedicht valt nu precies op zijn plek.
mooi Ben, Dankjewel!
En een tip voor de lezers:
Hartverwarmend
Op 30 december van 10.30 tot 17.00 uur kunnen jullie de stilte en ruimte ervaren, kunst kijken en luisteren naar livemuziek. Verwarm je hart, doe rust en inspiratie op in de Eshof in Hoevelaken.
Hartelijk welkom!
Ik kom langs, heel stilletjes…
Welkom in onze ‘Sound of Silence’.
Konden we de stilte maar wat harder zetten.
Hoe beschrijf je stilte? Stilte is iets anders dan het ontbreken van geluid. Daar ben ik het helemaal mee eens, maar naarmate ik ouder wordt betekent stilte voor mij ook het ontvallen van dierbaren zoals familie, vrienden en generatiegenoten zoals artiesten en bekende landgenoten, en dat worden er steeds meer. Die stilte kan soms oorverdovend zijn.
Gelukkig zijn er ook nog veel mooie stiltes, zoals heerlijk wandelen door de natuur met mijn hondjes.
Stilte is inderdaad prachtig Ben. Wij lagen in 2012 tijdens onze eerste vakantie in Schotland met het gezin in de zon (jawel!) op een berg net buiten Fort William. Ik zei tegen onze jongens “moet je horen”. We horen niks kreeg ik als antwoord, behalve het ruisen van de wind en het zoemen van de insecten. Precies dat! Geen auto’s, pratende mensen of overvliegende vliegtuigen. Er zijn te weinig van dat soort momenten helaas.
Fluitende stilte, ruisende stilte, zoemende stilte…
Ik herhaal nog een keer Adriaan Roland Holst: de stilte van de natuur heeft vele geluiden.
Beste Ben, ik kom nog even terug op mijn vorige reactie. Iemand vroeg mij waarom het ’s nachts zo unheimisch was in dat boerderijtje. Ik herinnerde mij een artikel uit een tijdschrift over een Engels echtpaar, dat ergens in Frankrijk wild kampeerde. De volgende morgen werden ze dood aangetroffen in een vernielde tent. Ze waren met een bijl bewerkt. Later werd een boer uit de omgeving voor het misdrijf opgepakt. Wij sliepen daar in de voormalige stal. Als je dan ’s nachts het idee hebt, dat er iemand aan de deurklink morrelt, dan moet je wel stalen zenuwen hebben. Dan kan de eenzaamheid ook erg beklemmend zijn. Zodra de zon weer schijnt, lach je erom.
Ja Ben, stilte is een veelkoppig monster of dito zegen
Het gedicht had ik weleens gehoord maar kon het niet meer terugvinden. Dank daarvoor.
Ik merk bij mezelf dat ik in een kerkdienst gedurende het stil gebed, die stilte langer laat duren. Dat durf ik nu. Dat geldt ook in het gesprek. Ik probeer me niet meer te laten leiden door gêne en ongemak maar door verwachting en vertrouwen. Vaak krijg je dan zo’n fluitende stilte. Zelf noem ik dat een zinderende of zingende stilte. In het stil gebed bijvoorbeeld vult die stilte zich op met de gedachten, gevoelens en gebeden van de kerkgangers, inclusief die van mezelf. Een soort zacht waaien en dan heb ik het niet eens over de Geest.
Nog niet zo lang geleden ging ik wel eens naar een stilteretraite. Eerst onwennig en beklemmend ontpopte die stilte zich gaandeweg als verruimend en verrijkend. Dan word je er weer eens bij bepaald hoe er in het dagelijks leven oeverloos en doelloos kan worden geouwehoerd, geprietpraat en gebabbeld, niet in de laatste plaats door jezelf!
Dank maar weer voor dit mooie ‘verstilde’ navelknagertje
Fluitende stilte, ruisende stilte, zoemende stilte – hier voegen we de zinderende en zingende stilte aan toe.