Een verhaal dat al meer dan 3000 jaar wordt gelezen, heeft zijn kracht wel bewezen toch? De Odyssee is zo’n verhaal. Welke levenslessen zitten in dit oerverhaal?
We spreken 1200 voor Christus. Odysseus ontpopt zich als de beste soldaat van de Trojaanse oorlog. Zijn belangrijkste wapen is zijn slimheid. Hij komt op het idee om in een houten paard enkele soldaten de stad Troje binnen te smokkelen. Zij openen van binnenuit de stadspoort, de stad wordt ingenomen, het beslist de oorlog.
Daarna begint Odysseus aan een moeizame terugreis van 10 jaar. Zijn bestemming is de plek waar hij vandaan komt: Ithaka. Daar wacht zijn vrouw Penelope. Homerus legt zijn avonturen vast in het boek Odyssee. Indiana Jones zou zijn vingers erbij aflikken.
Toch valt uit het verhaal van Odysseus meer levenswijsheid te halen dan uit de films en stripboeken van Indiana Jones. De reis van Odysseus is een metafoor voor de levensreis die we allemaal maken.
In zijn lijvige boek Iemand zijn duidt emeritus-hoogleraar en filosoof Joep Dohmen het als volgt: dit oerverhaal gaat over toeval en noodlot, kansen en risico’s, haat en liefde, trouw en ontrouw, moed en overmoed, moord en doodslag en streven naar roem. Maar vooral is het een zoektocht naar bestemming en zin.
Odysseus wordt gevangen genomen door eenogige reuzen, maar weet zich te bevrijden. Een jaar lang deelt hij het ‘schitterende bed’ met de bloedmooie gifmengster Kirke. Hij is zo door haar betoverd dat hij een tijdlang zijn reisdoel vergeet.
Hij vaart met zijn gevolg langs de Sirenen. Hun hemelse gezang is zo onweerstaanbaar dat zeelieden willoos met hun schepen op de rotsen te pletter slaan. Odysseus gebiedt zijn metgezellen daarom hun oren dicht te stoppen. Zelf wil hij het gezang per se horen. Om de verleiding te weerstaan laat hij zich aan de scheepsmast vastbinden.
Ook is hij 7 jaar de gevangene van nimf Calypso. Ze worden geliefden, maar gaandeweg verlangt hij steeds meer naar huis. Hij kwijnt weg. Ze doet nog één poging om hem voor zich te winnen: ze belooft hem onsterfelijkheid, eeuwige jeugd en elke dag liefde als hij blijft. Welke man kan hier weerstand aan bieden? Toch kiest hij voor thuis, voor Ithaka. Hij aanvaardt zijn sterfelijkheid en wil oud worden met Penelope.
De vele beproevingen onderweg vormen zijn karakter. Door schade en schande wordt hij wijs. Volgens Joep Dohmen gaat dit verhaal vooral over loyaliteit. ‘Het gaat erom’, zegt hij, ‘dat je uiteindelijk verruimd, geoefend, rijk en gerijpt weer terugkeert naar de thuisbasis. Het doel van het leven is aankomen, thuiskomen. Ook de moderne mens beleeft zijn odyssee. Vanaf dag één staan we onder voortdurende inmenging van markt en technologie, complexiteit en toeval. Sociale media verspreiden nieuwe mythen. Odysseus wist niet wanneer hij thuis zou komen, hij wist wel dat hij een thuis bezat en onderkende (uiteindelijk) de waarde daarvan.’
Ik voel me geen Indiana Jones en al helemaal geen Odysseus, maar heb natuurlijk ook een levensreis gemaakt. Een reis die me heeft gemaakt tot wie ik nu ben.
Ik voel me geen Indiana Jones en al helemaal geen Odysseus, maar ik heb natuurlijk ook een levensreis gemaakt. Een reis die me heeft gemaakt tot wie ik nu ben. Op basis van het Odysseus-verhaal zegt Joep Dohmen hierover: ga de deur uit, wees geïnteresseerd en nieuwsgierig, leer van andere mensen, andere culturen, maar verlies tijdens de reis je bestemming niet uit het oog. Onthoud waar je vandaan komt, wees loyaal aan je afkomst, aan de mensen die er altijd voor je zijn.
Dat gevoel herken ik. Enige nieuwsgierigheid is me niet vreemd, ik ben geïnteresseerd in mensen en hun verhalen, maar ook: Hoevelaken is mijn Ithaka, Elly mijn Penelope. Om daar achter te komen hoefde ik niet eens een jaar lang in het schitterende bed van Kirke te liggen.
Ben Tekstschrijver
Dit is deel 1 van een tweeluik. Ook mijn volgende blog gaat over Odysseus. Dan over zijn nieuwsgierigheid: wat dit brengt en wat de valkuilen zijn.
Als je jouw levensreis naast die van Odysseus legt, zie je verwantschap? Voel je iets van een ‘natuurlijke bestemming’? Of vind je het maar filosofisch geleuter? Ik ben benieuwd naar jouw ‘odyssee’. Leuk als je hieronder reageert.
Bijna 1000 lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Odysseus is een epische held met wie ik mezelf beslist niet wil vergelijken. Op een paar punten voel ik wel verwantschap. Leren van mijn fouten. Moed en doortastendheid tonen in elke situatie waarin ik terecht kom.
Mooi stuk! Ook die oude verhalen zijn heel actueel net als die van de Bijbel.
Eens.
Hoi Ben, de levensreizen zijn volgens mij voor een ieder hetzelfde in principe. De uitdagingen, de ’tegenslagen’ en ook de beleving. Durf je je kans je grijpen en daardoor de bestemming te vinden? Vaak worden of laten we ons afleiden door omstandigheden en is de bestemming niet meer natuurlijk te noemen.
Ik vind de vergelijking met Indiana Jones mooi gevonden, Volgens mij kan je dat niet vergelijken met de Odyssee. Dus eigenlijk een onzin opmerking maar past mooi in de blog.
Wat betreft mijn Odyssee, stelt niets voor qua ellende, geen oorlog, mishandeling oid. Wel heb ik mijn natuurlijke bestemming gevonden. Daar heb ik wel wat tijd voor nodig gehad natuurlijk.
Dank je wel voor deze blog weer! Kijk oprecht uit naar de volgende en ik hoop dat Joep er ook weer in zit.
Teus
Je hebt je natuurlijke bestemming gevonden. Dat klinkt als ‘in balans’. De basis voor geluk in het leven en – in jouw geval – mooie kunst.
De volgende keer komt Joep niet bij naam langs, maar zijn boek ‘Iemand zijn’ is ook voor het volgende blog de basis.
De metafoor van het leven als reis spreekt me best aan, dus gun mij een persoonlijke noot. Welke gebeurtenissen of toevalligheden zijn bepalend voor de richting van je leven? Welke beslissingen neem je of worden voor je genomen op de kruispunten van het levenspad? Ik was 10 jaar oud, toen mijn vader een voor ons kinderen nogal ingrijpend besluit nam. Voor een promotie verhuisde hij van het Overijsselse Nijverdal naar het Zuid-Hollandse Lekkerkerk.
Van de heuvels, bossen en heide naar de vlakke polders van de Krimpenerwaard. Van het boshuttenbouwen en boompje klimmen op de Sallandse Heuvelrug naar het uitgestrekte grasland met zijn ontelbare sloten. Maar erger nog, in een klap al je vriendjes kwijt en het meisje uit de klas, waar ik hopeloos verliefd op was, nooit meer gezien. Vooral dat laatste heeft me nachtenlang bittere tranen gekost. Maar alles went.
Ook in Lekkerkerk zaten leuke jongens en mooie meisjes in de klas. En schouwtje varen en hengelen in de sloten, of ’s winters lange schaatstochten maken door het polderlandschap had ook zo zijn bekoring. En in de zomer zwemmen in de rivier de Lek was verre te verkiezen boven het chloor van een zwembad. Dat was in het toen door de textielindustrie zwaar verontreinigde water van het riviertje de Regge bepaald niet aan te bevelen. Het was in die tijd een open riool.
Inmiddels heb ik in 5 verschillende provincies gewoond en weet eigenlijk niet wat mijn Ithaka is. Misschien dan toch maar Hoevelaken, waar ik al ruim 40 jaar woon. Echter mijn Penelope komt, jawel, uit Lekkerkerk!
Leuk om je verhaal te lezen, Hans!
Zo zie je maar weer: de liefde bewandelt zijn eigen weg. Ruw verbroken in Nijverdal, opgebloeid in Lekkerkerk. Om dan uiteindelijk in Hoevelaken je Ithaka te vinden.
Mooie blog Ben. Ik ben al bijna mijn hele leven gefascineerd door de verhalen en mythes uit het oude Griekenland en Italië. Dit verhaal heeft me altijd specifiek tot de verbeelding gesproken door de slimme vondsten van de hoofdpersoon. Zo is zijn ontsnapping uit het land van de één-oogigen een fantastisch voorbeeld van misleiding om ‘goodwill’. De metafoor van de Oddysee voor de reis die een elk maakt door het leven is mooi gevonden. Het is de kunst om in je leven om je af en toe mee te laten gaan met de verboden verlokkingen, om daarna weer het rechte pad te vinden. Dat hij na 10 jaar oorlog en 10 jaar ‘vreemd gaan’ weer gewoon thuis mocht komen (zijn vrouw hield alle vrijers af), is mijn inziens toch minder vanzelf sprekend! Bijzonder dat ze hem al die tijd trouw is gebleken. Niet duidelijk in het oorspronkelijke verhaal is of Penelope achteraf weet heeft van haar mans omzwervingen…
Ik lees in het boek van Dohmen wel dat Odysseus bij thuiskomst de vele vrijers die zijn Penelope hadden belaagd listig en nietsontziend afslacht. Dit waren gasten die niet alleen interesse hadden in zijn vrouw, maar vooral in zijn troon. Ze wilden zijn functie. Hij hing ze in een zaal op ‘als patrijzen’.
Naar verluidt is Penelope hem die 20 jaar dat hij weg was, trouw gebleven. Bijzonder. Odysseus was tijdens zijn omzwervingen wat dat betreft zelf niet bepaald van onbesproken gedrag. Dus moreel gesproken kon hij over huwelijkse trouw geen eisen stellen.
Nee inderdaad, maar zij kon hem wel wijzen op zijn uitspattingen en hem alsnog de rug toe keren of zou ze hem vergevingsgezind zijn geweest…?
Of, maar dat lijkt me nauwelijks vol te houden, Odysseus is glashard blijven ontkennen dat hij veelvuldig scheef aan het schaatsen is geweest. Die mensen heb je tegenwoordig ook: machtige leiders die feiten glashard ontkennen en er nog mee wegkomen ook. 🤨
Ja, Ben, verleiding (gepassioneerde verliefdheid en eeuwige jeugd) kan je je bestemming doen vergeten. Een ander eigentijds en waargebeurd verhaal kwam ik onlangs in de krant tegen. Ergens, ik meen in een Zuid-Amerikaans land probeerden zwaar verslaafde mensen van hun verslaving af te komen door zich vrijwillig aan een ketting vast te ketenen waarna natuurlijk een afschuwelijke cold turkey volgde. Ze smeekten om losgemaakt te worden maar dat gebeurde niet omdat ze deze keuze nu eenmaal hadden gemaakt.
Je had het over filosofie. Ik ben me de laatste tijd gaan verdiepen in Spinoza. Met name zijn ideeën over lotsbestemming spreken mij aan. Nadat Jan en ik rond ons dertigste levensjaar moesten dealen met het feit dat we geen kinderen konden krijgen had met name ik het zwaar. Ben in therapie gegaan en tijdens die therapie, die twee jaar heeft geduurd ben ik theologie gaan studeren. Nog later ben ik (ziekenhuis)predikant geworden in ons geliefde Tergooi. The rest is history. Of ik als moeder me al die moeite zou hebben getroost weet ik niet. Ik denk van niet. Maar nu kan ik alleen maar dankbaar zijn. Theoloog zijn, niet mijn keuze misschien maar uiteindelijk wel mijn lotsbestemming. Met Jan en de boerderijdieren als trouwe metgezellen. Het voelt als een rijk leven, als compleet…
Prachtig hoe je dat verhaal over die verslaafden het verhaal van Odysseus intrekt. En natuurlijk, je hebt gelijk: verslaafd aan welk middel dan ook, stelt je voor een verleiding die te vergelijken is met de sirenen die Odysseus tegenkwam. Ook die verleiding is voor veel mensen niet te weerstaan en kan leiden naar de ondergang.
Des te meer geef je hiermee de kracht aan van zo’n oerverhaal. Het is een oerverhaal omdat er zo veel lijnen te leggen zijn naar ons eigen leven.
Je ontboezeming daarna is oprecht persoonlijk en prachtig. Dat je via een heel nare omweg je Ithaka vindt in de theologie.
Hierop kan ik alleen maar zeggen: bedankt voor het delen.
Zo heeft iedereen zijn eigen Ithaka en is het na een lange of korte reis altijd weer fijn om thuis te komen en te genieten wat zo gewoon is maar toch ook heel bijzonder.
Als dat kan met een geliefde dan is dat helemaal een cadeau.
Zeker, eens, altijd fijn na een lange reis weer (bij je geliefde) thuis te komen. Alleen bij Odysseus ging het nog een slag dieper. Hij kreeg het aanbod van eeuwige jeugd, onsterfelijkheid en elke dag liefde van Calypso, maar dan had hij moeten blijven. Dan had hij zijn Ithaka moeten vergeten. Dat kon hij niet, dat deed hij niet. Hij ging naar huis en accepteerde daarmee zijn sterfelijkheid. Liever beperkt thuis dan eeuwig weg.