Twijfel nodigt uit tot gesprek (wat vind jij?), roept op tot onderzoek (hoe zit het nu écht?). Zekerweters tamboereren op hun eigen gelijk, betweters weten het altijd beter, twijfelaars houden de deur open voor andersdenkenden. Een ode aan de twijfel.
Ik ben ongelukkig, denkt de schildpad op een ochtend. Verbaasd trekt hij zijn hoofd onder zijn schild en denkt: hoe kom ik dáár nou bij? Ik ben helemaal niet ongelukkig. Volgens mij ben ik juist heel gelukkig. Maar dan voelt hij iets knagen. Hij weet dat het de twijfel is.
De schildpad in dit verhaal van Toon Tellegen weet het even niet meer. Is hij nu gelukkig of ongelukkig? Ik hou wel van dit soort ‘schildpadden’. Ze staan niet meteen klaar met een uitgesproken mening. Ze trekken eerst hun hoofd onder het schild om in stilte hun standpunt te bepalen. Want ja: enerzijds, anderzijds. Heel anders dan de betweterdiertjes die altijd weten te vertellen hoe de hazen lopen in het Grote Bos.
Mijn moeder kon twijfelen als de beste. Als ze een jurk kocht, vroeg ze drie jurken ‘op zicht’ mee om aan haar zus te laten zien. Na diverse pasrondes fietste ze dan opnieuw naar de winkel om de gekozen jurk af te rekenen en de afvallers in te leveren.
Ze twijfelde ook vaak of ze op haar verjaardag wel genoeg hapjes had aangeboden. Dan belde ze de volgende ochtend bijvoorbeeld tante Riek, die als ‘voorbereiding’ op het verjaardagsfeestje de hele dag nauwelijks gegeten had.
‘Riek, heb jij gisteren wel genoeg te eten en te drinken gehad?’
‘Ach Marrie, zo veel, ik kon er vannacht niet van slapen.’
Waarop mijn moeder dan zei: ‘O, dan is het goed.’
Gek genoeg twijfelde mijn moeder geen seconde over haar geloof. En dat terwijl alleen al in het woord ‘geloof’ de nodige twijfel besloten ligt. Als definitie van het geloof lees ik: vertrouwen of de overtuiging van de juistheid van een specifiek systeem van religieuze opvattingen waarvoor geen bewijs is.
Waarvoor geen bewijs is…
Toch was dit voor mijn moeder het enige waar ze niet over twijfelde.
Dit ‘zeker weten’ kom ik ook tegen bij complotdenkers. Tijdens een coronademonstratie zag ik bijvoorbeeld het spandoek: corona = agenda 2030. Met het wiskundige =-teken. Dus: geen ruimte voor twijfel.
André Gide, Frans schrijver en Nobelprijswinnaar (1869-1951), had daar zo zijn eigen gedachten over: ‘Geloof degenen die de waarheid zoeken, twijfel aan degenen die haar hebben gevonden.’
Als denken de weg tot waarheid is, is twijfel onze gids op die weg. Ik denk dat de wereld veel beter en veel mooier zou zijn als we allemaal wat meer zouden twijfelen.
Voor wetenschappers is twijfel juist een belangrijke drijfveer. Als ze iets al zeker weten, hoeven ze het niet te onderzoeken. Ze onderzoeken een klein onderdeeltje en ‘gooien het in de groep’, met de uitnodiging: onderzoek het ook. Als een collega-wetenschapper tot andere bevindingen komt, zal geen wetenschapper daar om treuren. Het gaat om een gezamenlijk belang: het ontrafelen van de waarheid. Hoe zit het écht?
‘Twijfel is het begin van wijsheid,’ zei de Griekse filosoof Aristoteles al.
Voltaire, Frans filosoof en vrijdenker (1694-1778), schreef: ‘Wie niet twijfelt, is eigenlijk iemand die niet nadenkt. Of hooguit dogmatisch denkt. Als denken de weg tot waarheid is, is twijfel onze gids op die weg. Ik denk dat de wereld veel beter en veel mooier zou zijn als we allemaal wat meer zouden twijfelen. Maar daar ben ik niet zo zeker van.’
Ik denk aan de schildpad die onder zijn schild zit te dubben of hij gelukkig of ongelukkig is. Ik heb de wind gevraagd hem dit briefje te bezorgen:
Beste schildpad,
Als de betweter ooit het gras voor je tenen weg gaat maaien, wil ik wel wat twijfel bij je komen zaaien.
Ben
Ben Tekstschrijver
Is dit een goed blog? Of vind je ’t helemaal niks? Reageer gerust, ook als je twijfelt over je reactie…😉
Bijna 1000 lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Tellegen, Gide, Voltaire…. als die het al in grote lijnen met elkaar eens zijn, wie zijn wij dan. Je hebt gelijk, Ben. Het lijkt wel of we niet meer mogen twijfelen tegenwoordig. Twijfel (en onschuld) is iets wat ik bij kleine kinderen ook steeds meer mis. Niets mooier toch dan een paar grote blauwe ogen die je vol twijfel aankijken en zachtjes zeggen: ‘Ik weet het niet …” Jammer dat het ‘ik vind dit ‘ en ‘ik vind dat’ het ervan dreigt te gaan winnen. Gelukkig hebben wij ouderen nog de filosofen. We hebben ze nodig. Ongetwijfeld.
In het publieke debat overheerst de in beton gegoten mening. Mensen die de nuance zoeken – enerzijds, anderzijds – zijn niet interessant voor praattafels en kranten. Of zitten ze met hun hoofd onder hun schild en laten ze zich niet zien?
Mooi geschreven, Ben.
Je hebt mensen die twijfelen vóórdat ze een beslissing nemen. Zoals je moeder.
Bij mij is het vaak andersom. Ik doe vaak iets na heel kort nadenken met volle overtuiging en achteraf komen dan de twijfels… was het wel een goede keuze die ik maakte…
Wat moet je daar nou mee?
Tja, wat moet je daar nou mee? Ik twijfel over een goed en snedig antwoord.
Ongetwijfeld kaart je in je blog een interessant thema aan Ben! Twijfel lijkt mij de brandstof voor iedere wetenschappelijke discipline. Voor mij persoonlijk kan twijfel nuttig zijn omdat het me dwingt en helpt om betere keuzes te maken. Het kan ook helpen om zelfoverschatting te voorkomen.
Zelfoverschatting en twijfel zijn twee tegenpolen. Een goede balans tussen die twee lijkt me nuttig. Nou, lijkt, ik weet het wel zeker.
Met plezier gelezen!!! En er zeker iets van geleerd … al die filosofische beschouwingen … prachtig! Ik vind het een mooie column…. En dat weet ik zeker!
Twijfel.
Rechters houden er ook erg van. Ze doen er wel gewichtig over. Zie bijvoorbeeld deze rechter die het met zijn vrouw heeft over hun zoontje, Anton. Heeft hij stiekem een greep uit de snoeptrommel gedaan? De rechter concludeert, na onderzoek:
‘Er zijn onvoldoende aanwijzingen om buiten gerede twijfel vast te stellen dat Anton zich schuldig heeft gemaakt aan het hem ten laste gelegde.’
Nee, geef mij dan maar Toon Tellegen.
Mij ook
Zonder twijfel een zeer goede blog!
Prachtig Ben, mooi stuk, zonder enige twijfel heb ik gelachen, geloof ik 🤓
Een mooi blog, Ben. Geen twijfel over! Ik heb nog wat zitten kauwen op wat je schrijft over de zekerheid des geloofs. Zelfs de Heidelbergse Catechismus even op nageslagen, want daar haalde jouw moeder natuurlijk ook haar kennis vandaan. Als ik mag citeren uit de HC: “Een oprecht geloof is niet alleen een stellig weten of kennen waardoor ik alles voor waar houd wat God ons in zijn Woord geopenbaard heeft, maar ook een vast vertrouwen…… “. Dat stellig weten of kennen heb ik niet altijd als positief ervaren, maar dat vast vertrouwen, daar kan je toch wel jaloers op zijn in deze onzekere tijden.
Ik heb dat altijd een schisma gevonden: geloven en zeker weten. Je kunt alles wel ‘voor waar houden’, maar is het daarmee feitelijk waar? Je opmerking over vertrouwen onderschrijf ik helemaal. Dat was ook mijn thema in het Verhaal van de Zaal, waar je bij aanwezig was.
Hier nog een keer mijn blog over dit Verhaal uit de Zaal: https://www.bentekstschrijver.nl/laantje-van-hilhorst.
Ja, Ben mooi verwoord en helemaal mee eens. Een dag niet getwijfeld is een dag niet stil gestaan bij de dingen waar het om gaat.
Stelligheid is verder de doodsteek van boeiende discussies en dreigt mensen monddood te maken.
He-le-maal mee eens. Hier gaat mijn blog over!
Ha Ben,
Je blog inspireerde mij tot onderstaande.
Het was september, het was avond. Ik zat aan het sterfbed van mijn vader.
Ik dacht dat hij al vertrokken was naar die andere wereld, maar hij werd wakker en keek mij aan.
‘Hé,’ zei hij, ‘ben jij er?’ Ik was er al dagen maar dat wist hij natuurlijk niet.
‘Je was zo ver weg,’ zei ik, ‘ik dacht dat je niet meer terug zou komen.’
‘Oja? vroeg hij en keek me verbaasd aan. ‘Daar heb ik niets van gemerkt.’
Ik keek naar zijn handen die een beetje rusteloos op het laken lagen. Zowel mijn broers als ik hebben diezelfde handen.
‘Ben je god daar nog ergens tegengekomen,’ vroeg ik. Hij schudde bedachtzaam zijn hoofd. ‘Nee, dat geloof ik niet.’
‘Ben je een beetje goed met god?’
‘Ja, dat dacht ik wel,’ zei hij.
Mijn vader was een gelovig mens, maar hij was niet volgzaam. Hij was wars van zinloze gebruiken en niet onderbouwde meningen.
Hij wist dat hij ging sterven en we hadden hem gevraagd of hij bediend wilde worden, een oud katholiek gebruik.
Ik keek naar hem, hoe hij daar lag en om zich heen keek alsof hij de wereld voor het eerst zag.
‘Heb je nog nagedacht of je bediend wil worden,’ vroeg ik. Hij keek mij peinzend aan.
‘Ik zeg geen ja en ik zeg geen nee,’ zei hij toen. Dat was mijn vader ten voeten uit, een aartstwijfelaar.
Carla Huisman
http://www.dewoordenproeverij.nl
Wat prachtig, je tekst ontroert me. En wat mooi dat mijn blog hiervoor als inspiratie heeft gediend.
Weer een mooi en hartverwarmend verhaal, Ben!
Er is zo’n prachtige dichtregel, ik meen van Rutger Kopland: “Wie vindt heeft slecht gezocht”
Een ode aan zoeken en tasten i.p.v. menen te vinden door je ergens aan vast te klampen.
Ik las ooit in een kerstviering een gedicht voor van Alfred Bronswijk. Eigenlijk was het een gebed maar de eerste regel van elke gebedsintentie luidde: “God, voorzover U nog bestaat”, en dan volgde er een pleidooi dat erop neerkwam dat God zich toch maar eens wat actiever met zijn schepping moest gaan bemoeien door zijn schepsels te inspireren het goede te doen.
Maar ja, dat ‘voorzover’. Na afloop van de viering kwam er een heel brave broeder op me af die me verontrust aanstaarde en zei “maar dominee, voorzover??? U gelóóft toch zeker nog wel?”
Tja, hoe ‘red’ je je daar uit. En hoe kun je in godsnaam zo’n gesloten vraag beantwoorden. Volgens mij ben ik daar niet in geslaagd. Ook al pleitte ik nog zo voor de vruchtbare twijfel die niet doodslaat maar juist op weg zet en de weg wijst. Balanceren op het koord, gespannen ergens tussen het relativerende van dat iedereen nu eenmaal zijn eigen waarheid heeft en het angstvallig vasthouden aan één absolute, allesomvattende en sluitende waarheid.
Want ik ben ervan overtuigd dat alles wat in steen gebijteld is ook je eigen hart doet verstenen. Maar zolang je in gesprek blijft met mensen (en daardoor met God?!), met álle mensen welteverstaan en kennis neemt van al die tegendraadse en tegengestelde opinies en gevoelens, kun je floreren.
Word je het niet eens, géén nood. Want altijd is er de mogelijkheid to agree to disagree. Ofwel: ben je nu een discussie aan het winnen of een vriend aan het verliezen. Even goede vrienden toch! Zie je op dat koord, Ben!
Een lentegroet van Annelies
Het leven is koorddansen op de vruchtbare twijfel die niet doodslaat maar juist de weg wijst.
Op dat koord nodig ik je graag uit voor een dansje.
Op muziek van Huub Oosterhuis dan maar?
Diep hoor! mooie blog
Ik krijg net dit bericht van Helly van der Wind:
Ik lees net in Trouw over Paul van Vliet: ‘Immers uit twijfel groeit prestatie’. Kun je hier wat mee? Groet Helly
Ja, daar kan ik iets mee, namelijk hier in de reacties zetten. De uitspraak van Paul sluit prachtig aan bij het thema van mijn blog. Dankjewel Helly.
Mooie uitspraak van André Gide : Geloof degenen die de waarheid zoeken, twijfel aan degenen die haar gevonden hebben. Dit geeft aan hoe lastig het is een absolute waarheid neer te leggen. Zelfs grote onwrikbare stellingen kunnen wankelen, zoals de Big Bang en de relativiteitstheorie van Einstein.
Ook zal na twijfel een keus gemaakt moeten worden. En dan beter de verkeerde keus dan geen keus. Kies je niet, dan wordt er voor jou gekozen. En wat is trouwens de verkeerde keus als je iets met oprechte overtuiging doet ? Socrates, een andere grote filosoof, zei het al : Ik weet dat ik niets weet.
Verkeerde keus beter dan gaan keus? Daar twijfel ik over. Net als dat je kunt zeggen ‘geen mening is ook een mening’ zou je kunnen zeggen ‘geen keuze is ook een keuze’. Voorbeeld: stel, Poetin staat voor de keuze kernwapens te gebruiken. Dan heb ik liever dat hij niet kiest dan dat hij de verkeerde keuze maakt.
Daar heb je een punt Ben. Het is al absurd dat één iemand deze keus heeft. Geeft al aan dat er iets goed mis is in deze wereld. De essentie van het maken van keuzes is altijd persoonlijk. Wat is op dat moment jouw belang. Of kies je voor het algemeen belang en cijfer je jezelf weg, waarbij jezelf ten onder gaat? Er zijn inderdaad onmogelijke keuzes. Een kind dat na een scheiding moet kiezen tussen vader of moeder is onmogelijk. Maar wat gebeurt er als je niet kiest? Kan je dan nog van twijfel spreken?
Weer een raak verhaal Ben. Mooi geschreven.
Ik twijfel vaak…wat is nu mijn politieke mening, doe ik de goede dingen, twijfel aan mijn kwaliteiten, de liefde. Ik vind het soms vermoeiend. Waar ik het minst over twijfelde is het moederschap. Fijn in jouw blog een soort ‘ode aan de twijfelaar’ te lezen😘
Mijn opa gebruikte een spreuk die ik weer van mijn vader door heb gekregen;
De leraar in zijn wijsheid gist, de leerling in zijn waan beslist.
Ik gebruik hem nog vaak.
👍
Hoi copy-collega Ben!
Wat fijn! Ik voel in jou een ware medestander, of moet ik zeggen: mede-denker? 😉
In één van mijn eigen blogs, getiteld: ‘Pogo Pit en Flying High – Pleidooi om meer te Dromen!’ vind je het volgende tekstfragment: “Dromen gaan vooraf aan elk nieuw begin. In ons calvinistische landje halen we vaak onze schouders op bij dromers, filosofen en denkers. Maar je krijgt never nooit vooruitgang als er niemand eens iets betwijfelt. Of de stelligheid van bepaalde zaken in een nieuw licht zet. Visie is nodig. Zonder de denker die destijds openlijk vraagtekens durfde te zetten bij de maatschappij-brede opvatting dat de aarde plat was, liepen we nu nog steeds rond met deze achterhaalde kijk op de wereld. Dromen mág! Leve de Dromer, leve de Visionair!”
Zie ook: https://www.tekstopmaatman.nl/2021/04/05/pogo-pit-en-flying-high/
Ben, ontzettend tof dat je een soortgelijke kijk op de dingen hebt! Bedankt, altijd fijn om input en inspiratie te krijgen van een gelijkgestemde.
Hartelijke groet, Annemieke Maatman
Copy-collega, medestander, mede-denker, gelijkgestemde….Ik voel connectie…👍 😉 ✍🏻
Hoi Ben, een late reactie, want je blog was me dit keer ontgaan. Ook een korte reactie dit keer. Mijn sterrenbeeld is tweelingen en hoewel ik niets met astrologie heb, vind ik daar toch iets van herkenning. Tweelingen zouden altijd op twee gedachten hinken. Als ik op pad ga voor een fietstocht, rijd ik mijn laan uit tot aan de Oosterdorpstraat. Tot de laatste meter weet ik dan nog vaak niet of ik links of rechts ga afslaan. Gelukkig is het een t-splitsing, anders was ik gegarandeerd rechtdoor gereden. Maar wel tot de volgende beslissing natuurlijk. Een simpel voorbeeld van een eeuwig twijfelende natuur.
Ik zeg: laten we inzetten op ’twijfelend natuurbehoud’.
Ik moet vaak denken aan de ezel van Buridan. Die staat precies tussen twee smakelijke hooihopen, maar weet niet aan welke kant te beginnen. Vervolgens verhongert hij. Over twijfel gesproken.