‘Mensen zijn op zoek naar zin,’ zegt de Belgische psychiater Dirk de Wachter. ‘Sinds de jaren ‘60 hebben we ons losgemaakt uit religieuze en andere dogmatische structuren. We lieten ons door niemand meer vertellen hoe we moesten leven. Nu weten we het niet meer.’
Op de camping op Terschelling bekijk ik op mijn telefoon een filmpje van De Wachter. ‘Vroeger hadden we een hemel, daar was het leven goed, maar die hemel hebben we afgeschaft, we willen de hemel nu hier. Wij denken dat we die hemel hier zélf kunnen regelen, ja zelfs kunnen kopen. We zijn geobsedeerd door gelukkig zijn, we willen dat alles steeds maar leuk, leuk, leuk is. En gewoon geluk is niet goed genoeg, nee, we willen fantastisch geluk.’
De psychiater, die qua uiterlijk wel iets weg heeft van mijn muzikale held Nick Cave, pleit voor meer gewonigheid, minder ikkigheid. ‘We moeten accepteren dat het leven soms lastig is. Juist lastigheid, verdriet en moeilijkheden verbinden ons.’
Op de vraag of het zinvol is om op zoek te gaan naar ‘je betere ik’, zegt hij: ‘Tja, dat woord ‘beter’ past ook weer zo bij onze prestatiemaatschappij, ik zou zeggen, zoek naar een goede versie van jezelf. Mijn overtuiging is dat je die goede versie vooral vindt in het samen leven met anderen. Niet in ikkigheid, maar in het samen dragen van de lastigheden in het leven.’
Ik klik het filmpje weg. De woorden ‘ikkigheid’, ‘lastigheid’ en ‘samen’ resoneren nog na als ik een lokale krant van Terschelling opensla. Ik lees een artikel over een typisch Terschellinger traditie: de burenplicht. Na een jaar op Terschelling meldt de nieuwe bewoner zich aan bij zijn buurtschap. Daarna treedt de burenplicht in werking: als iemand komt te overlijden gaan acht buren van deur tot deur om het bericht van het overlijden over te brengen. Ze vertellen wanneer de begrafenis plaatsvindt en brengen de kaarten rond. Dezelfde acht buren dragen de kist naar het graf. De buurvrouwen regelen de koffie. Nee zeggen is geen optie.
Verplicht vrij nemen als je buurman overlijdt? De kist dragen? Nee, dank je, ik heb een drukke baan, ik kan niet zomaar vrij nemen. Ik, ik, ik…
Eilandbewoners weten hoe hoog golven tegen de duinen kunnen slaan. Ze beseffen dat een goede buur beter is dan een verre vriend overzee. In een flat in de Bijlmer zal dat anders liggen. Oké, de servicekosten betaal je samen. Maar verplicht en acuut vrij nemen als je buurman overlijdt? Kaarten rondbrengen? De kist dragen? Nee, dank je, ik heb een drukke baan, ik kan niet zomaar vrij nemen. Ik, ik, ik…
Ikkigheid.
En ik? Ook ík heb me vanaf de jaren ‘60 bewogen van strakke religieuze structuren naar een vrijere invulling daarvan. Ook ík zoek soms naar houvast. De duiding van De Wachter voelt vertrouwd aan. Zijn pleidooi voor minder ‘ikkigheid’, meer ‘samen leven’ en meer ‘omzien naar elkaar’, lijkt toch erg op een van de hoofdthema’s uit die oude religieuze structuren waar ik mee opgegroeid ben: heb uw naaste lief als uzelf.
Ben Tekstschrijver
Heb jij een ‘zinvolle’ zin of gedachte die je de lezers van dit blog voor het nieuwe jaar mee wil geven? Deel hem hieronder.
Bijna 1000 lezers gingen je voor.
Ben Tekstschrijver blogt ook op Zorgkaart Nederland, Mijnkwaliteitvanleven.nl, Taalvoutjes (Paus op non actief I Pferdreiten), Schrijven Online, D!scura, Nijkerk Nieuws en Aanlegplaats: thuishaven voor blogs vol literair talent en ook op Aanlegplaats: Ben de Graaf, het interview en De vangst van Ben de Graaf.
Treffend stuk Ben. Toevallig gisteren een uitgebreide discussie hierover in onze vriendenapp. Mooi dat jij hier vervolgens uitstekend op aansluit.
Een mooi onderwerp om over te discussiëren…
Helemaal eens dat we meer met elkaar zouden moeten delen en minder ikkigheid. Wel grappig dat we juist door het delen van van alles nu wel weer een nieuw ‘probleem’ hebben gekregen. De komst van social media heeft er ook voor gezorgd dat we constant willen ‘overtoepen’. We willen de wereld rondreizen omdat iedereen dat doet, een speciale gebeurtenis eerst op film hebben voordat we ergens van genieten. Maar worden we hier zelf ook echt gelukkig van? Doen we het om de juiste redenen? Daar heb kun je af en toe je vraagtekens bij zetten? Doe iets voor elkaar, kijk naar elkaar om, maar doe ook wat je zelf wil en laat je niet beïnvloeden door wat andere mensen ergens van vinden… Het is eigenlijk allemaal zo simpel. Wie goed doet, goed ontmoet en maak je allemaal niet te druk, het is allemaal zo slecht nog niet.
We zijn het eens, m’n jong. Dank voor je reactie.
Mooi geschreven Ben.
Focus op wat je blij maakt en dankbaar voor bent. Je merkt dan dat je gelukkiger wordt.
Ik hou van het woord ‘dankbaar’. En het is zeker goed aandacht te schenken aan wat je blij maakt. Toch spreekt Dirk de Wachter me ook aan als hij zegt dat het leven niet alleen blijheid en vrolijkheid is. We moeten ook accepteren dat het leven soms lastig is. Juist in het samen dragen van die lastigheden ervaar je verdieping en verbinding met de ander. Die verbinding kan ook een bron van geluk zijn.
Knap, Ben, dat je telkens weer een onderwerp vindt dat tot nadenken stemt. Dat geldt zeker voor deze aflevering. Individualisme en egoïsme bloeien in deze tijd en wie is er helemaal vrij van? Maar gelukkig zie ik zowel op wereldniveau als in de eigen omgeving ook voorbeelden van juist het tegendeel: saamhorigheid en altruïsme. Wat mij bijvoorbeeld blij maakt zijn de jongeren in Madrid, die heftig protesteren tegen de onwil en laksheid van de wereldleiders om in actie te komen tegen de uitbuiting en verwoesting van de aarde, met alle kwalijke gevolgen van dien. De jeugd heeft de toekomst; er is hoop!
Er is hoop! Dank, hier ga ik het nieuwe jaar mee in.
Wat ik ook altijd wonderlijk vind, is dat men denkt dat je recht hebt op geluk.
Hoezo recht?? Als het toevallig je kant op komt is het mooi meegenomen.
Het leven is niet maakbaar.
In de sloppen van Calcutta hebben ze wel andere dingen om je druk om te maken.
Tel je zegeningen en wees dankbaar.
Als geluk toevallig jouw kant op komt, is dat mooi meegenomen.
Die zet ik op een tegeltje.
Mooie observatie Ben. Die Vlaamse psychiaters en psychologen (Damiaan Denys, Paul Verhaeghe) hebben soms wel een wat sombere cultuurkritische inslag. Ze stonden laatst prominent met een uitgebreid interview in het NRC onder de kop ‘Psychiaters zijn nu supersterren’. Mensen zijn zinzoekers en leven steeds meer in steden in een snellere wereld in een steeds grotere diversiteit. Jouw mooie beschrijving van Terschelling laat dat juist zien. De secularisering roept opnieuw de vraag naar nut, zin en noodzaak van religieuze verbanden op. Nick Cave bezingt trouwens al weer twintig jaar zijn worstelende verband met God daar waar je dat in de jaren tachtig niet van hem zou hebben gedacht.
Als humanist zie ik ook wel dat in religie de omgang met het tragische in het leven een plaats kon hebben. Mensen lijken misschien wat minder in staat te zijn om te gaan met dat aspect van het leven. Voor mij is de kunst bijvoorbeeld zo’n plek. Een van mijn docenten aan de Universiteit voor Humanistiek, Harry Kunneman (de uitvinder van de term ‘het dikke-ik’) sprak over ‘trage vragen’. Samen dragen is ook elkaar bevragen naar die trage vragen. Levensvragen waar je niet direct een antwoord op hebt. Dat kan ook tijdens het wachten op de bus merk ik wel eens. Een kleine aanleiding kan dan het begin van een groot gesprek zijn.
‘Trage vragen’ over zingeving tegenover de continue versnelling vanuit de technowereld. Ik vermoed – je vak als humanistisch geestelijk verzorger zal dat met zich meebrengen – dat je een scherp oog hebt ontwikkeld om de kleine aanleiding te zien die tot een groot gesprek kan leiden. Ik wil wel eens samen met je op de bus wachten…
Je blog geeft aan dat zingeving niet bereikt wordt door het genoemde woordje “ikkigheid”
Elkaar in een strakke religieuze structuur zeggen wat wel en wat niet mag heeft ook niet bereikt wat men vroeger (en helaas ook soms nu nog) dacht te moeten uitdragen. Het individueel gedrag in deze tijd laat zien dat men amper nog aandacht aan elkaar wil geven en veelal langs elkaar heen leeft. Denk aan het ouder worden en steeds meer op jezelf aangewezen worden, terwijl je buurman of buurvrouw best een handje zou kunnen uitsteken….. (gelukkig zijn er ook voorbeelden waar dit anders wordt beleefd)
Geloven in een betere toekomst met zingeving is dan ook wat mij betreft omzien naar elkaar zoals Jezus dat in zijn rondgang op aarde deed en ons daarin wil helpen…..dat wil zeggen de mouwen opstropen en aan het werk met z’n allen. Bedankt Ben voor je aanzet.
Als ik jouw woorden vertaal: niet alleen ‘lief’ zijn voor elkaar’, maar ook ‘actief’ zijn voor elkaar. Geen woorden maar daden, de handen uit de mouwen, aan het werk…
Een mooi voornemen voor het komend jaar. Of, nou ja, komend jaar, vandaag al!
Prachtig geschreven stuk Ben. Zeker in de context van de praktijk op Terschelling. Om over na te denken.
In TROUW van 16 oktober staat een mooi artikel over Dirk de Wachter onder de veelzeggende titel: ‘Wees wat vaker elkaars psychiater, pak elkaar vast’.
Ben benieuwd naar dat artikel. Ga eens kijken of ik dat ergens op kan snorren.
Mooi stuk Ben!
Vroeger in Hoevelaken was dat ook zo, ik interviewde ca 25 jaar geleden voor Hist. Hoeflake een boer Wijnand van Leeuwen en die vertelde dat de buren vroeger de begrafenis met paard en wagen organiseerden en de deuren langs gingen om te vertellen dat die persoon was overleden.
Aan de manier waarop de luiken waren dicht gedaan kon je destijds zien hoever het overleden familielid van je afstond!
Dat lijkt inderdaad op de traditie die ze nu nog steeds op Terschelling hebben.
En dat in ons eigen dorp. Zo blijkt de dorpse historie toch weer een verhaal prijs te geven dat prachtig aansluit bij een verhaal van nu. Dank voor het delen.
Mooie blog Ben. Bedankt.
“Gewoon geluk is niet goed genoeg, we willen fantastisch geluk”. Mensen die dat nastreven komen uiteindelijk vaak bij psychiaters terecht.
Ik denk dat de meeste ‘gewone’ mensen het geluksgevoel nog steeds beleven in kleine en onverwachte dingen…
Als die ‘gelukszoekers’ bij De Wachter komen, met hun hoge verwachtingspatroon van ‘fantastisch geluk’, zal hij ze aanraden af te dalen naar de ‘gewonigheid’ van het leven en daar van te genieten.
Je hebt gelijk: mensen die dat van nature al doen, hebben geen consult bij De Wachter nodig.
De tijden veranderen en niet alles van vroeger was beter. Tegenwoordig werken de meeste vrouwen, vroeger hadden ze veel meer tijd om anderen te helpen. Dat maakt al een enorm verschil. De opmars van social media heeft veel veranderd en niet altijd ten goede. Alhoewel het voor sommige juist een manier is om te communiceren en bij te blijven. Als iedereen maar bij zich zelf blijft, en oog blijft houden voor een ander dan komt het vast wel goed. Wie goed doet, goed ontmoet. Als we daar aan vasthouden is er hoop. Mooi stuk trouwens. Mijn complimenten.
Wie goed doet, goed ontmoet. Een oude wijsheid die nog steeds geldt.
Stof tot nadenken en bezinning. De uitspraak: Het leven is lijden, lijkt mij zeer van toepassing op deze
wereld. Niemand wil dat, maar juist dat lijden laat ons in contact komen met onszelf, zodat er ook groei mogelijk is. Geluk nastreven heeft vooral te maken met eigenbelang. Proberen gelukkig te zijn ondanks alle tegenslagen lijkt mij een mooie (maar ook lastige) opgave. En verbinding hoort daar ook bij.
Hij zocht het geluk in het dal, aan de top,
maar werd het zoeken moe,
eerst toen hij zei: ik geef het op,
toen kwam het naar hem toe.
Toon Hermans.
JA Ben, wat alweer zo’n goed stuk van je; je ziet wat jij ermee hebt losgemaakt!
Was het de Wachter ook niet, die zei, “De Zin van het Leven is, ánderen helpen gelukkig te zijn”! Dat spreekt mij meer aan dan de katechismus met “…om God te dienen en in de Hemel te komen”. Want heeft God wel de mens geschapen, of hebben de mensen zich hún God geschapen en is de Hemel geen illusie?! Na mijn afschuwelijke ‘vechtscheiding’ – om het ik, ik, ik! – heb ik gelukkig mogen ervaren hoe er hier een Hemel op aarde is, door mijn werk in de Palliatieve Terminale Zorg, waar de ‘patiënt’ weer onbevooroordeeld ‘gewoon’ als mens gezien kan worden en, ikzelf in een zalige relatie de ‘Zevende Hemel’ hier op aarde mag beleven!
Hi Piet Hein,
Ook jij bent door de ‘lastigheden’ van het leven gegaan. Daardoor geniet je nu als geen ander van het zinvolle werk en de ‘zalige relatie’ die je hebt en de Zevende Hemel waar je nu in zit. Deze periode is bij uitstek geschikt om daar even bij stil te staan. En – mag ik dat woord nog een keer noemen? – dankbaar voor te zijn.
Fijne feestdagen.
Uit het hart gegrepen weer, jouw blog, Ben!
De Wachter pleit ervoor dat we verdriet normaal leren vinden, evenals het uiten daarvan, welke vorm dat uiten ook aanneemt. Ik moet dan ook altijd denken aan het symbool van het dal en de top van de berg. Op die top valt verder weinig te beleven. Je hebt de top bereikt, het uitzicht is misschien waanzinnig mooi maar hoe nu verder? Je kunt slechts naar beneden gaan, weer naar het dal, daar waar het kleurrijke leven met vallen en opstaan zich afspeelt.
Hij noemt verdriet: dat ding met stekels. Mijn oude hoogleraar liturgiek, wijlen Niek Schuman, noemt hoop: dat ding met veertjes. Wat is er mooier in het leven dan je ‘ik’ te gebruiken om -samen met anderen- van die stekels veertjes te maken?
Goede kerstgedachte, of niet? Ik wens jou en de jouwen dan ook een mooie kerst toe en een goed nieuwjaar met veel veertjes en weinig stekels.
Beste Annelies,
Ik vind dit het moment om jou ‘een veertje’ in je kont te steken voor alle mooie reacties die je tot nu toe op mijn blogs hebt geschreven. Ook dit is weer een topper! Dankjewel.
Jij ook fijne feestdagen en een zinvol 2020.
Door deze blog denk ik weer aan Karen Armstrong die mij het begrip ‘compassie’ heeft gebracht. Daar begint en eindigt samen-leven mee. Heilzaam voor onze ik-gerichte cultuur (heel anders dan de cultuur van ubuntu in Afrika). Door het schrijven en delen van deze blog, en de reacties erop, zorg jij voor verbinding, Ben! Dank je wel daarvoor. Zowel daags voor kerst als alle andere dagen. Ik wens alle lezers veel inspiratie door de ‘gulden regel’ van wederkerigheid.
Wat een mooie en lieve reactie. Dankjewel. Ik wens je feestdagen met veel verbinding en een nieuw jaar met veel compassie.
Een wat late reactie van mijn kant, vanwege al die zingevingsdrukte rond de Kerst 🙂
Wat me vooral aanspreekt in jouw blog is je slotzin in de laatste alinea. Alles wat De Wachter zegt, weten we immers wel. Het klopt voor mij helemaal hoe je het verband legt met je eigen (christelijke) achtergrond op zingevingsgebied!
Hi Ellie,
De Wachter is psychiater, jij bent dominee, beiden houden jullie je – weliswaar vanuit een geheel andere invalshoek – bezig met de zielenroerselen van mensen. In de kern komen jullie op ongeveer hetzelfde uit. Voor mij was dat een eyeopener.